Sołtyk Stefan (1880–1945), nauczyciel, poseł na sejm RP, senator. Ur. 22 VI w Zwoleniu (pow. kozienicki) w rodzinie drobnomieszczańskiej, był synem Szymona i Józefy z Kacperskich.
Uczęszczał S. do dwuklasowej szkoły w Zwoleniu, a gdy jego rodzina przeniosła się do Radomia – do tamtejszej prywatnej czteroklasowej szkoły realnej Piotra Biernackiego. Progimnazjum ukończył w Sandomierzu, zaś gimnazjum w Radomiu w r. 1901. W l. gimnazjalnych należał do tajnego kółka samokształceniowego o charakterze socjalistyczno-niepodległościowym. Następnie podjął studia na wydz. fizyko-matematycznym Uniw. Warsz.; działał w radykalnym stow. studenckim «Spójnia», a w r. 1904 został wybrany na członka sądu koleżeńskiego studentów. Za udział w wydarzeniach 1905 r. był relegowany z uczelni i wcielony do 25. Smoleńskiego PP w Kozienicach. W wojsku nadal prowadził pracę polityczną i utrzymywał związek z Polską Partią Socjalistyczną. Złożenie egzaminu z matematyki na nauczyciela domowego umożliwiło S-owi uzyskanie zwolnienia z wojska; we wrześniu 1906 objął posadę nauczyciela w siedmioklasowej miejskiej Szkole Handlowej Męskiej w Radomiu. W r. 1908 uzyskał zgodę min. oświaty na ukończenie studiów; procedurę egzaminacyjną przeszedł przed komisją uniwersytecką w Odessie. W r. 1909 podjął dodatkowo nauczanie matematyki w prywatnej pensji żeńskiej (typu progimnazjalnego) Józefy Julii Waręskiej w Radomiu. W r.n. zorganizował «Towarzystwo dla prowadzenia i utrzymania średniej Szkoły Żeńskiej Handlowej w Radomiu», które przejęło i przekształciło pensję; S. został w nowej siedmioklasowej szkole dyrektorem i wykładowcą matematyki, rezygnując z pracy w szkole męskiej. Dla swej szkoły nabył od Banku Handlowego nowy gmach przy ul. Lubelskiej (obecnie S. Żeromskiego).
Po zajęciu Radomia przez Niemców w czasie pierwszej wojny światowej został S. wybrany na komendanta Milicji Obywatelskiej miasta i w wyniku konfliktu z władzami okupacyjnymi był aresztowany. Po zwolnieniu w r. 1915 opuścił Radom i w przekonaniu, że głównym przeciwnikiem sprawy polskiej są Niemcy, wstąpił do wojska rosyjskiego, by z nimi walczyć. W tym czasie był już zwolennikiem endecji i członkiem Ligi Narodowej. Po ukończeniu oficerskiej szkoły radiotelegraficznej został jako chorąży odkomenderowany na front w dorzeczu Prypeci. Po czterech miesiącach przeszedł na stanowisko kierownika szkoły radiotelegraficznej. Jednocześnie za zgodą sztabu Frontu Zachodniego (FZ), wykładał matematykę w polskich szkołach średnich (męskiej i żeńskiej) w Mińsku. W r. 1917, po rewolucji lutowej, należał do pomysłodawców ruchu wojskowego zrzeszającego oficerów i żołnierzy polskich w armii rosyjskiej i był zwolennikiem formowania z nich odrębnych jednostek wojskowych w Rosji. Dn. 5 IV (18 IV) t.r. wszedł do Zarządu Tymczasowego Związku Wojskowych Polaków (ZWP) Załogi Mińskiej. Na wiecu w Mińsku w dn. 16–21 IV (29 IV – 4 V), na którym utworzono ZWP FZ, został obrany członkiem jego zarządu. W dn. 7–22 VI uczestniczył w I Ogólnym Zjeździe Polaków Wojskowych w Piotrogrodzie i został wybrany do Polskiego Wojskowego Komitetu Wykonawczego (PWKW). W ukonstytuowanym potem z członków PWKW i Zarządu Centralnego ZWP – Naczelnym Polskim Komitecie Wojskowym (Naczpolu) objął funkcję sekretarza. Działał głównie w Mińsku; zorganizował tam Wydz. Kulturalno-Oświatowy Naczpolu (pracowali w nim, m.in.: Ignacy Matuszewski, Henryk Bagiński i Melchior Wańkowicz), który w poł. listopada przejął całkowity nadzór nad pracą kulturalno-oświatowa w I Korpusie Polskim na Białorusi. Na początku sierpnia uczestniczył jako delegat Naczpolu w rosyjskiej komisji śledczej badającej sytuację w Pułku Biełgorodzkim, podejrzanym o sympatie rewolucyjne. Dn. 4 II 1918 wziął udział w zjeździe działaczy Naczpolu w Kijowie, na którym zapadła decyzja o jego rozwiązaniu i utworzeniu Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej (PSZ) z Władysławem Raczkiewiczem na czele. Negatywnie S. ustosunkował się do umowy pomiędzy dowódcą I Korpusu i PSZ, Józefem Dowborem-Muśnickim, a sztabem wojsk niemieckich i 11 III t.r. wystosował z Kijowa list do Raczkiewicza krytykujący go za brak zdecydowanego przeciwdziałania. Mimo to, powrócił do I Korpusu i został sekretarzem osobistym Dowbora-Muśnickiego; w tym charakterze uczestniczył 9 IV w rozmowach z niemieckim gen. M. Hoffmanem oraz przedstawicielami Rady Regencyjnej – Januszem Radziwiłłem i Janem Steckim w Brześciu nad Bugiem. Pod koniec maja próbował pośredniczyć w konflikcie między Dowborem-Muśnickim a przywódcami buntu w I Korpusie przeciw poddaniu się Niemcom. Wobec zamierzonej demobilizacji oddziałów polskich przygotował, wraz z płk. Edwardem Malewiczem i ks. Marianem Pajkertem, plan roztoczenia opieki nad zwalnianymi żołnierzami przez utworzenie dla nich w większych miastach Król. Pol. biur pośrednictwa pracy i gospód wojskowych oraz zrzeszenie ich w Lidze Czynu.
W r. 1918 objął S. ponownie kierownictwo szkoły w Radomiu, noszącej od t.r. nazwę Żeńskiego Gimnazjum Filologicznego Tow. Akcyjnego (ośmioklasowego, potem im. Marii Konopnickiej) z prawami państwowymi. Wykładał w nim matematykę; opracował skrypt litografowany Algebra dla średnich zakładów naukowych. Był członkiem Wydz. Wykonawczego Rady Szkolnej Okręgowej w Radomiu i przewodniczył radomskiemu kołu Tow. Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych. Od r. 1919 był prezesem Zarządu Okręgu Związku Ludowo-Narodowego (ZLN) w Radomiu. W styczniu t.r. został wybrany do Sejmu Ustawodawczego z okręgu Radom-Kozienice. W Sejmie był sekretarzem prezydium, przewodniczącym Komisji Oświatowej i sekretarzem Komisji Wojskowej. Wszedł w skład Konwentu Seniorów, który przygotował tzw. Małą Konstytucję, uchwaloną 20 II t.r. Początkowo należał do Klubu ZLN, ale w lipcu t.r. przyłączył się do posłów, którzy pod przywództwem Leopolda Skulskiego i Edwarda Dubanowicza dokonali w nim rozłamu. Wszedł do Komisji Wspólnej rozłamowców oraz działaczy Polskiego Zjednoczenia Ludowego i Narodowego Stronnictwa Ludowego, która 10 VIII utworzyła nową partię – Narodowe Zjednoczenie Ludowe (NZL); S. został członkiem jej zarządu. Zabiegał w sejmie o sprawy oświatowe, m.in. był 28 VII t.r. sprawozdawcą Komisji Skarbowo-Budżetowej odnośnie do wniosku nagłego o przyznanie nauczycielstwu szkół średnich dodatku drożyźnianego, 14 X – sprawozdawcą Komisji Oświatowej w sprawie wniosku o utworzenie szkół kolejowych; 9 VII 1920 przemawiał w dyskusji nad ustawą o szkołach akademickich, uzasadniając projekt wprowadzenia tytułu magisterskiego, a 13 VII – w dyskusji nad ustawą o uposażeniu nauczycieli szkół średnich. W czasie wojny polsko-sowieckiej wstąpił do Armii Ochotniczej i został w randze kapitana szefem gabinetu jej dowódcy, gen. Józefa Hallera. Dn. 24 VII został delegatem Sejmu do Rady Obrony Państwa jako członek-zastępca z ramienia NZL. Dn. 25 II 1921 wystąpił w Sejmie z wnioskiem nagłym o przekazanie gmachu byłego Sejmu Krajowego we Lwowie Uniw. Lwow. Kilkakrotnie występował z interpelacjami i wnioskami, m.in. w lokalnych sprawach radomskich. W czerwcu 1921 znalazł się S. w grupie posłów NZL, kierowanej przez Dubanowicza, która zabiegała o włączenie ZLN do koalicji rządowej. Wobec fiaska tych starań, grupa ta opuściła klub NZL, jednak z powodów ambicjonalnych nie przeszła do ZLN, ale 23 VI utworzyła Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe; S. został sekretarzem jego zarządu. Nowa partia zawarła unię parlamentarną z Narodowo-Chrześcijańskim Stronnictwem Pracy – Centrum Narodowe, we władzach której S. zasiadł. W tym czasie faktycznie kierował radomską prasą endecką: „Głosem Radomskim” (do r. 1920) i „Odrodzeniem” (1919–23). W r. 1922 założył wraz ze Stefanem Kaluschą i Władysławem Lippomanem spółkę, która 23 IV t.r. wydała pierwszy numer nowego regionalnego organu endecji – „Słowa Radomskiego” (od 2 I 1923 – „Słowo Radomskie i Kieleckie”, od 24 I t.r. – „Słowo”). S. zamieszczał w nim własne artykuły; publikował też na łamach centralnej prasy endeckiej.
W listopadzie 1922 został S. ponownie wybrany do Sejmu z listy nr 8 koalicyjnego (wraz z endecją) Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej w okręgu Radom-Końskie-Opoczno. W Sejmie I kadencji (1922–7) objął ponownie funkcje sekretarza prezydium oraz przewodniczącego Komisji Oświatowej; należał do klubu ZLN. W marcu 1923 przedłożył w imieniu ZLN projekt ustawy o pragmatyce nauczycielskiej obejmującej szkoły średnie; nie wszedł on pod obrady, gdyż rząd zamierzał wprowadzić jednolity system dla nauczycieli szkół wszystkich szczebli. Mniej aktywny niż w poprzedniej kadencji, wypowiedział się szerzej jedynie w dyskusji nad budżetem Min. WRiOP (27 IV 1925), wzywając rząd do rozwoju szkolnictwa zawodowego, a usprawiedliwiając go przed zarzutem zbyt małych nakładów na szkolnictwo mniejszościowe; w tym ostatnim punkcie polemizowali z S-iem Izaak Grünbaum i Noe Pryłucki.
Po utworzeniu Obozu Wielkiej Polski (grudzień 1926) był S. jego oboźnym na woj. radomskie, a w r. 1928 został prezesem powiatowego zarządu Stronnictwa Narodowego; był też prezesem honorowym Związku Hallerczyków w Radomiu. W marcu 1928 startował w wyborach sejmowych z listy Komitetu Katolicko-Narodowego, lecz nie uzyskał mandatu. Liczne konfiskaty i rosnące zadłużenie zmusiły go do zamknięcia w r. 1930 „Słowa” (ostatni numer z 21 XI skonfiskowany). Dn. 23 XI 1930 został wybrany do Senatu (kadencja 1930–5). Represje wobec szkoły S-a (obniżenie kategorii przez Kuratorium) spowodowały, że poczuł się zmuszony do rezygnacji z jej kierowania w r. 1931. W Senacie był członkiem Klubu Narodowego i krytykował z pozycji swego stronnictwa politykę oświatową sanacji. Przemawiając kilkakrotnie (5 IX 1931 w sprawie noweli do ustawy o kwalifikacjach zawodowych nauczycieli, 11 II 1932 w dyskusji nad ustawą o ustroju szkolnictwa, 1 III 1935 w dyskusji nad preliminarzem budżetowym Min. WRiOP), polemizował z programem «wychowania państwowego», piętnował upolitycznienie szkoły i zawodu nauczycielskiego, zarzucał władzom popieranie walki z religią i utrudnianie młodzieży wiejskiej dostępu do szkół. Był członkiem senackich Komisji Spraw Wojskowych oraz Oświaty i Kultury. W styczniu 1934 przystąpił do wydawania w Radomiu nowego organu endecji – „Gazety Radomskiej”. Mimo zakulisowych nacisków lokalnych władz dążących do zablokowania tej inicjatywy już na początku (aż pięć drukarni wycofało się kolejno z umowy, sprawa stała się przedmiotem interpelacji w Sejmie, a w czerwcu cała redakcja została aresztowana), S. wydawał ją – z przerwami (czerwiec – listopad 1934, maj 1935 – październik 1937) wywołanymi konfiskatami i procesami prasowymi – do wybuchu drugiej wojny światowej. W tym czasie uzyskał od Julii Więckowskiej darowiznę majątku Brześce w pow. kozienickim na cele szkolne i, wygrawszy proces o unieważnienie zapisu inspirowany przez władze, zarządzał nim od r. 1934. W styczniu 1935 wystąpił z listem otwartym do starosty radomskiego Adolfa Klotza, skarżąc się na nieustanne represje policyjne wobec działaczy endeckich.
Po zajęciu Radomia przez Niemców, 4 X 1939 udał się S. do władz okupacyjnych, by uzyskać zgodę na prowadzenie szkoły. Aresztowany przez Gestapo jako zakładnik był więziony kolejno w: Radomiu, Łodzi, Poznaniu, Głogowie i Berlinie, a następnie w obozach koncentracyjnych: Sachsenhausen-Oranienburg, Flossenburg, Buchenwald i Dachau. W kilka dni po wyzwoleniu zmarł z wycieńczenia 7 V 1945 w szpitalu amerykańskim w Dachau.
S. był od czerwca 1908 żonaty z Ireną z Jotkiewiczów; miał z nią dwóch synów: Tadeusza (ur. 30 VIII 1909), inżyniera mechanika, konstruktora samolotów, specjalistę z zakresu automatyki okrętów, profesora nadzwycz. w Przemysłowym Inst. Automatyki i Pomiarów, oraz Witolda (ur. 1915), inżyniera-mechanika.
Fot. zbiorowe z r. 1901 (tableau maturalne) w AP w Radomiu i z r. 1921 (uroczystość uchwalenia konstytucji) w: „Tyg. Ilustr.” 1918 nr 18, 1921 nr 13, oraz z l. dwudziestych i z r. 1932, w: Arch. Dok. Mechanicznej w W., sygn. IKC A 787, IKC A 1070; – Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Red. J. J. Majchrowski, W. 1994 (fot.); Mościcki–Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7; Rzepecki, Sejm 1919; Senatorowie w latach II wojny światowej. Zamordowani, zaginieni, zmarli, W. 1998 (fot.); Znani i nieznani ziemi radomskiej, Radom 1990 III (W. Macherzyński); Księga bólu i pamięci. Więźniowie hitlerowskich obozów koncentracyjnych z dystryktu radomskiego w latach 1939–1945, Radom 1993 II; Skład osobowy i Komisje Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Styczeń 1931, W. 1931 s. 12, 16, 21–2; Skład osobowy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 15 lutego 1923 r., W. 1923 s. 32, 39, 60; toż…w dniu 20 października 1925 roku, W. 1925 s. 32, 39; Walczak M., Ludzie nauki i nauczyciele podczas II wojny światowej. Księga strat osobowych, W. 1995; Zagorówski, Spis nauczycieli; – Bagiński H., Wojsko polskie na Wschodzie 1914–1920, W. 1921 s. 117, 123, 132; Grosfeld L., Polskie reakcyjne formacje wojskowe w Rosji 1917–1919, W. 1956; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej, Londyn 1964; Madey J., Laskowski M., Ruch wolnościowy młodzieży szkolnej w Sandomierzu (1899–1906), „Niepodległość” T. 12: 1935; Notkowski A., Polska prasa prowincjonalna Drugiej Rzeczypospolitej (1918–1939), W. Ł. 1982; Pająk J., Konspiracyjne życie polityczne w Staropolskim Okręgu Przemysłowym 1882–1904, Kielce 1994; Pietrzak M., Reglamentacja wolności prasy w Polsce (1918–1939), W. 1963; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980; Radom. Dzieje miasta w XIX i XX w., Red. S. Witkowski, W. 1985; Wątor A., Chrześcijańsko-narodowi. Z dziejów nurtu politycznego do 1928 roku, Szczecin 1999; tenże, Działalność Związku Ludowo-Narodowego w latach 1919–1922, Szczecin 1992; tenże, Od Zjednoczenia Narodowego do Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego, zagadnienia organizacyjne, „Przegl. Zachodniopomorski” R. 3 (32): 1988 z. 3 s. 128, 130–2; Wrzosek M., Polskie Korpusy Wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, W. 1969; Zatorski A., „Polska Prawda”, pierwszy polski dziennik socjalistyczny w rewolucyjnej Rosji 1917–1918, Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały, W. 1972 IX; tenże, Polska lewica wojskowa w Rosji o okresie rewolucji 1917–1918, W. 1971; Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zarys dziejów 1905–1985, Oprac. F. Filipowicz, W. 1986 (jako Ignacy Sołtyk); Życka L., Łęska M., Działalność popowstaniowa Polaków na ziemi mińskiej, W. 1939; – Błońska-Gajewska L., Powstanie harcerstwa żeńskiego w Radomiu, w: Zarzewie 1909–1920. Wspomnienia i materiały, [Wyd.] A. Garlicka, W. 1973; Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1962–4 I–III; Dowbor-Muśnicki J., Moje wspomnienia, W. 1935, poza indeksem: Załączniki, s. 49–52, 59; Henning-Michaelis E. de, W zamęcie („Burzy dziejowej” część trzecia. Przyczynek do historii formacji polskich w Rosji 1917–1918), W. 1929; Jednodniówka zjazdu koleżeńskiego Radomiaków w dniu 6, 7 i 8 maja 1923 w Radomiu, [W., b.r.w.] s. 88, 98; Komunikaty informacyjne Komisariatu Rządu na M. St. Warszawę, W. 1991 I z. 1; Miklaszewski W., Sejmowładztwo. Sejm Ustawodawczy (1919–1922), W. 1931 s. 609, 733; Mowa senatora Stefana Sołtyka wygłoszona w Senacie w dniu 11-ym marca 1932 r…, Radom 1932; Protokoły Rady Obrony Państwa. Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały, [Wyd.] A. Leinwand, J. Molenda, W. 1965 I; Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965; Roskoszny J., Diariusz wielkiej wojny, 1914–1915, Kielce 1998 I; Spraw. stenogr. Sejmu, 1919–22; toż, 1922–8; Spraw. stenogr. Senatu 1930–5; Świtalski K., Diariusz 1919–1935, W. 1992; Wańkowicz M., Strzępy epopei, W. 1936; Witos W., Moja tułaczka, [Wyd.] J. R. Szaflik, W. 1967; – „Gaz. Radomska” 1934 nr 2, 1935 nr 5, 9, 10, 1937 nr 9; „Słowo” (Radom–Kielce) R. 7: 1928 nr 30, 47; – B. Narod.: sygn. 5997 k. 23; – Mater. Red. PSB: Informacje nadesłane przez żonę, Irenę Sołtyk.
Andrzej A. Zięba